TikTok yeniden siyasetin gündeminde

Fransa’da TikTok’un gençler üzerindeki etkisi, yeniden siyaset ve kamuoyunun gündemine oturdu. Ulusal Meclis’te kurulan araştırma komisyonu, platformun gençler için ‘yıkıcı’ olabileceği uyarısında bulunuyor.

Paris Operası’nın önüne yerleştirilen cam kapılı siyah kutu, bu tartışmanın sembolü hâline geldi. Kutunun içinde oturan 15 yaşındaki Alice, depresyon ve yeme bozukluklarıyla mücadele eden bir genç kız rolünde. Her gün yaklaşık beş saatini TikTok’ta geçiriyor; karşısına sürekli aşırı diyet ve kendine zarar verme içerikleri çıkıyor.

Bu bir tiyatro performansı. Rolü üstlenen oyuncu, Amnesty International’ın sahnelediği bir eylemin parçası. İnsan hakları örgütü, TikTok’un algoritmasının gençleri psikolojik olarak bir ‘kısır döngüye’ soktuğunu anlatmak istiyor.

Amnesty France’tan Katia Roux, “Kullanıcı ne kadar çok karanlık ve üzücü video izlerse, algoritma o kadar benzer içerik gösteriyor” diyor. Ona göre, bunun sebebi karanlık içeriklerin bilerek seçilmesi değil; en çok etkileşim alan videoların öne çıkarılması. Ancak bu mantık, çoğu zaman zararlı içerikleri yukarı taşıyor.

Roux, depresyonu ve intiharı romantize eden ya da yeme bozukluklarını normalleştiren videoların da aynı mekanizma ile yayıldığını vurguluyor. Tüm platformlarda benzer bir yapı olduğunu kabul ediyor ama TikTok’un bunu ‘uç noktaya taşıdığını’ düşünüyor. Sonsuz kaydırma, otomatik başlayan videolar ve kişiye özel önerilerle sürekli ekrana kilitleyen bir sistem. Bu tabloyu özellikle kırılgan gençler için ‘sistematik bir tehlike’ olarak tanımlıyor.

Médiamétrie verilerine göre, Fransa’da 11–17 yaş arası gençlerin yüzde 40’ı her gün TikTok’a giriyor. 15–24 yaş arası gençlerde bu oran neredeyse yarıya ulaşıyor.

Meclis’te sert önlemler ve TikTok’a ağır suçlamalar

Bu tablo, siyasetçileri daha sert adımlar atmaya itiyor. Sosyalist milletvekili Arthur Delaporte, TikTok’la ilgili meclis araştırma komisyonunun başkanlığını yürütüyor. Delaporte, platformun gençlerin sağlığını ve hatta hayatını ticari çıkar uğruna riske attığını savunuyor.

Ona göre TikTok’un iş modeli, tamamen dikkat çekmek üzerine kurulu ve dolayısıyla gençleri mümkün olan en uzun süre uygulamada tutmak için şok edici içeriklere dayanıyorlar.

Komisyonun hazırladığı raporda yaklaşık 40 öneri yer alıyor. En tartışmalı başlık ise 15 yaşın altındaki çocuklara tüm sosyal medya platformlarının yasaklanması. Raporda, TikTok algoritmasının bilinçli biçimde manipülatif tasarlandığı, zararlı içeriklerin yeterince hızlı ve kapsamlı silinmediği ve yaş kontrolünün sık sık işlemediği eleştirileri sıralanıyor.

TikTok savunmada: Günah keçisi ilan ediliyoruz

TikTok ise suçlamaları reddediyor. Şirket, rapordaki anlatımın ‘yanıltıcı’ olduğunu, sektörde tüm platformları ilgilendiren sorunlar için ‘günah keçisi’ ilan edildiğini savunuyor.

ARD’nin TikTok France ile temasa geçme girişimleri sonuçsuz kaldı. Ancak şirket temsilcileri yaz aylarında komisyon huzurunda ifade vermişti. Avrupa’daki içeriklerden sorumlu yöneticilerden Marlène Masure, 13 yaş altı kullanıcı hesaplarının sistemli biçimde kapatıldığını söylemiş, sadece geçen yıl Fransa’da bu nedenle yaklaşık 640 bin hesabın silindiğini açıklamıştı.

Uzmanlar ise yaş kontrolünün pratikte çok kolay aşıldığını hatırlatıyor. Hem gerçekten etkili hem de kişisel verileri koruyan bir teknolojinin henüz bulunmadığını vurguluyorlar.

Hukuki zeminde düğüm: Ulusal yasalar, AB kuralları ve test edilecek sistem

Fransa’da 2023’te yürürlüğe giren dijital reşitlik yasası, 15 yaş altına sosyal medya yasağı öngörüyor. Ancak Avrupa Birliği’nin Dijital Hizmetler Yasası (DSA), ulusal düzeyde genel platform yasaklarına fazla alan bırakmadığı için bu hüküm fiilen uygulanamadı.

Yine de Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, konuyu ‘siyasi öncelik’ ilan ederek Brüksel üzerinde baskı kurdu. Bu girişimin ardından Avrupa Komisyonu, Dijital Hizmetler Yasası kapsamında daha sıkı çocuk koruma kuralları için rehber yayımladı.

Bu çerçevede, aralarında Fransa’nın da bulunduğu beş ülkede, hem etkili yaş doğrulaması hem de mahremiyet koruması sağlayacağı belirtilen özel bir sistemin 2026’dan itibaren test edilmesi planlanıyor. Uzmanlar, aslında daha sıkı denetim ve yaş kontrolü için gereken hukuki zeminin büyük ölçüde mevcut olduğunu, esas eksiğin ‘kuralların kararlı biçimde uygulanması’ olduğunu vurguluyor.

15 yaş altına genel yasak bile Paris’te tartışmalı

15 yaş altına tüm sosyal medya platformlarını yasaklama önerisi, Fransa’da bile tam bir uzlaşıya sahip değil. Hatta bu öneriyi rapora koyan araştırma komisyonu içinde dahi farklı görüşler var.

Komisyon başkanı Arthur Delaporte, kendisinin böyle bir yasağı doğru bulmadığını açıkça dile getiriyor. Ona göre bu tür bir yasak, suçu gençlere ve ailelere yıkma riskini taşıyor, oysa asıl sorumluluk, gençleri bu tehlikenin içine çeken platformlarda.

Delaporte bu nedenle TikTok hakkında savcılığa suç duyurusunda bulundu. Şirketi, ‘algoritmasının gençler için tehlikeli olduğu ve onları korumak için yeterli çaba göstermediği’ gerekçesiyle hedef aldı.

Paris savcılığı ön inceleme başlattı. Soruşturmanın tam bir davaya dönüşüp dönüşmeyeceği ise şimdilik belirsiz. Ancak tartışma şimdiden, Fransa’da sosyal medya, gençlik politikası ve dijital haklar alanında yeni bir dönemin habercisi olarak görülüyor.