Köyün musluk suyu içilemez hâle geldi

Fransa’nın Belçika sınırına yakın Villy köyünde musluk suyu, yüksek PFAS kirliliği nedeniyle içilmesi yasaklandı. Yaklaşık 200 kişinin yaşadığı köy, 120 yıldır aynı yerel kaynaktan su içiyordu.

Bugün ise o su, lavaboya dökülmekten başka işe yaramıyor. Köyün belediye başkanı Richard Philbiche, musluktan doldurduğu bardağı boşaltırken “Bu Villy’nin suyu. PFAS yüzünden yok olup giden 120 yıllık bir kaynak” diyor.

Temmuz ayından bu yana Villy’de musluk suyunun içilmesi yasak. Köylüler içme suyu ihtiyacını şişelenmiş sudan karşılıyor. Belediye, kişi başına günde iki litre şişe suyu bedelini geri ödüyor. Philbiche, sistemin şimdilik pratikte işlediğini ama 'insanların içme sularının kirlenmiş olmasını kabullenmekte zorlandığını' vurguluyor.

PFAS nedir, neden tehlikeli görülüyor?

PFAS grubu kimyasallar, çevrede neredeyse hiç parçalanmadıkları için 'sonsuz kimyasallar' olarak adlandırılıyor. Avrupa Çevre Ajansı’na göre bu maddelerin bazıları karaciğer ve böbrekleri etkileyebiliyor. Bazı PFAS türlerinin de kanserle ilişkili olabileceğinden şüpheleniliyor.

Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesi EFSA, kesin bir bilimsel kanıta henüz ulaşılamadığını hatırlatsa da, Lyon’daki Uluslararası Kanser Araştırma Ajansı 2023’te bir PFAS türevini 'kanserojen' olarak sınıflandırdı. PFOA ve PFOS gibi en riskli sayılan üç PFAS maddesi, Avrupa Birliği’nde ya tamamen yasaklandı ya da kullanımı ciddi biçimde sınırlandı.

Buna rağmen PFAS, bugüne kadar gıda ve içme suyu kontrollerinin merkezinde değildi. Bazı gıdalarda –örneğin yumurtada– yalnızca dört PFAS türü düzenli olarak izleniyordu. AB, 2020’de aldığı kararla içme suyunun 20 farklı PFAS maddesi açısından düzenli test edilmesini zorunlu kıldı. Bu 20 maddenin toplam yoğunluğunun litrede 100 nanogramı geçmemesi gerekiyor.

Villy’de yasal limit neredeyse 30 kat aşıldı

Villy’de yapılan ölçümler, bu sınırın zaman zaman neredeyse 30 katına çıktığını ortaya koydu. Bölgesel sağlık dairesi kirliliği tespit ettikten sonra, belediye başkanı Philbiche ve bazı köylüler kan testi yaptırdı. Sonuçlar, PFAS’ın yıllar içinde vücutlarında biriktiğini gösterdi.

Philbiche, hem kendi kanında hem de komşularında bu maddelerin bulunmasına öfkeli. Yıllardır içtikleri suyun kendilerini yavaş yavaş zehirlemiş olabileceği ihtimali, köyde derin bir güvensizlik yaratmış durumda.

Ardennes bölgesinin alt valisi Hanafi Halil, PFAS sorunu yaşayan on iki belediye ile çözüm aramakla görevlendirildi. Bölgesel sağlık otoritesi, söz konusu yerleşimlerde “akut bir tehlike” bulunmadığını savunuyor. Halil, musluk suyunun içilmesini yasaklayan kararı “ihtiyati bir önlem” olarak tanımlıyor ve bunun PFAS’a maruziyeti azaltmayı amaçladığını söylüyor. Yetkililere göre bir PFAS maddesi kanserojen, bir diğeri ise “muhtemelen kanserojen” kabul ediliyor.

Şüphe sanayi atığına yöneliyor

Kirliliğin kaynağı resmen doğrulanmış değil. Ancak yetkililerin elinde güçlü bir şüphe var: Komşu Meuse bölgesindeki kapatılmış bir kâğıt fabrikasından çıkan sanayi atığı.

Bu fabrikanın PFAS içeren çamur hâlindeki atıklarının, Villy ve çevresindeki tarlalara gübre olarak serpilmiş olabileceği düşünülüyor. Alt vali Halil, bu çamurların PFAS açısından hiç test edilmediğini belirterek “Bu maddeler, atığın tarlalara serilmesine izin verilirken dikkate alınan yasal kriterlerin içinde yer almıyordu” diyor.

Fransa’da sanayi çamurlarının tarım arazilerine nasıl, nerede ve hangi kısıtlarla yayılabileceği ayrıntılı şekilde düzenlenmiş durumda. Yeraltı suyu kuyularının ve içme suyu kaynaklarının yakınında bu tür atıkların kullanılması yasak.

Belediye başkanı Philbiche ise bu kuralların kâğıt üzerinde kaldığından şüpheleniyor. Ancak sorumluları bulmak ve hesap sorabilmek kolay görünmüyor. Fabrika kapanmış durumda, eski işletmeci şirket ise ARD’nin sorularını yanıtsız bırakıyor.

Maliyetli 'geçici çözüm', kalıcı bir sorun

Philbiche, PFAS meselesinin en azından resmî olarak gündeme girmiş olmasını önemli bulsa da, valiliğin önerdiği çözümü yetersiz görüyor.

Plana göre Villy, içme suyu temini için komşu bir köyün şebekesine bağlanacak. Bunun maliyeti yaklaşık 700 bin avro olarak hesaplanıyor. Belediye başkanına göre yetkililer bir çözüm arıyor, ancak sorunun kaynağını hedef almıyor. Philbiche, bu yaklaşımın esasen halkı sakinleştirmeye dönük geçici bir formül olduğunu düşünüyor.

PFAS ile kirlenmiş eski kaynağın arıtımı, sorumluların belirlenmesi ve olası tazminat süreci ise belirsizliğini koruyor.

AB içme suyu kuralları daha sıkı hâle geliyor

Ocak ayı ortasından itibaren AB’nin yeni içme suyu yönergesi Fransa’da da tam olarak yürürlüğe girecek. Böylece ülkedeki içme suyu şebekeleri, 20 PFAS maddesi açısından standart testlere tabi olmak zorunda kalacak.

Bu da yalnızca Villy’nin değil, Fransa’daki başka yerleşimlerin de önümüzdeki dönemde benzer sonuçlarla karşılaşabileceği anlamına geliyor. Kimyasal sınırların aşıldığı her yerde, musluklardan akan su kâğıt üzerinde mevcut olmaya devam etse de, fiilen içilemez hâle gelebilecek.