Binlerce kaçak atık sahası! Vergi kaybı, zehir, yıllarca süren dosyalar...

Araştırma, bu yollarla en az 1,63 milyar sterlin tutarında çöp depolama (landfill) vergisinin de fiilen gasp edildiğini ortaya koyuyor. Verileri analiz eden Air & Space Evidence şirketinin bulguları Guardian ve Watershed Investigations ile paylaşıldı.

Queen Mary Üniversitesi’nden çöp depolama uzmanı Prof. Dr. Kate Spencer, sorunun yalnızca vergi kaybı olmadığını vurguladı. Spencer, “Asıl büyük kaygı şu; bu sahalar vergi ödemediği gibi, yasal depolama alanları için geçerli çevre kurallarına da tabi değil. Böyle olunca hangi atığın nereye döküldüğünü kimse denetlemiyor. Kirleticilerin yakındaki nehir ve toprağa karışmasını engelleyecek hiçbir mekanizma yok” ifadelerini kullandı.

Spencer, Essex bölgesinde düzenli olarak yanan kaçak atık sahaları olduğunu, bu yangınların hava kalitesini ve insan sağlığını tehdit ettiğini hatırlattı. Yerel halk için koku, görüntü kirliliği ve çevreye saçılan çöpler de ciddi bir sorun.

Resmî rakamlar buzdağının görünen kısmı

Çevre Ajansı’nın (Environment Agency, EA) 2024–2025 dönemi verilerine göre, yalnızca bir yıl içinde İngiltere’de 743 yasa dışı atık sahası kapatıldı. Ajansın 'atık suçları' biriminde 1.143 aktif dosya var.

Ancak uydu verilerini inceleyen şirket, bu rakamların gerçek durumun çok küçük bir kısmını yansıttığını savundu. Air & Space Evidence, geliştirdiği tespit aracının Hollanda, Belçika, Romanya ve Yeni Zelanda’da da denendiğini, örneğin Yeni Zelanda’da işaret ettikleri 125 kaçak döküm noktasının tamamında atık bulunduğunu, bunların yüzde 58’inin yetkililer için tamamen 'bilinmeyen sahalar' olduğunu belirtti.

Uydu verilerine göre İngiltere’deki kaçak sahaların sayısı tahmini 8 bin ila 13 bin. Yani 8 bin, hesaplamaların en iyimser tahmini.

Çevre Ajansı’na 'bilmek istemiyorlar' eleştirisi

Air & Space Evidence Direktörü ve University College London’da emekli coğrafya profesörü olan Ray Harris, Çevre Ajansı’nın bu uydu tabanlı araca ilgi göstermediğini söyledi ve şöyle konuştu:

Ajansla konuştuğumuzda teknik düzeyde ilgi vardı, ama yönetim düzeyinde hiç yoktu. Dışarıdan bakıldığında bu, ‘bilmekten korkma’ hâli gibi görünüyor. Eğer daha fazla kaçak sahayı tespit ederlerse, bunlarla ilgili bir şey yapmak zorunda kalacaklar. O yüzden görmezden gelmeyi tercih ediyorlar.

Ekim ayında Lordlar Kamarası’nın yayımladığı bir rapor da Çevre Ajansı’ndaki ciddi eksiklere, atık suçlarıyla mücadele eden ortak birimin zayıf performansına ve polisle yetersiz işbirliğine dikkat çekmişti. Komite başkanı Lady Sheehan, raporunda 'ölçülemeyecek kadar büyük suçlara karşın' yavaş tepki, başarısız soruşturmalar ve çok az sayıda mahkûmiyet kararından söz ediyor.

Kent’te 35 bin ton çöp, milyonlarca sterlin temizlik faturası

Rapor, Hoad’s Wood (Kent) örneğini özellikle öne çıkarıyor. Buraya yasa dışı yollarla yaklaşık 35 bin ton çöp döküldü ve temizlik faturasının 15 milyon sterlini devletin üstlenmesi gerekiyor.

Oxfordshire’daki Kidlington sahasında da yüzlerce ton evsel ve ticari atık bulunduğu belirtiliyor. Komite, bunlara benzer veya daha büyük altı atık sahası daha olduğuna dikkat çekerek, sistemin 'temelden sorunlu' olduğunu savunuyor.

Çevre Ajansı’nın verilerine göre, atık suçlarıyla ilgili açık dosyalar ortalama dört yıldır kapanmamış durumda. Bazı dosyalar 11 yıldır bekliyor; bunların bir kısmında yüzlerce ton asbestin yakılması gibi son derece ağır ihlaller söz konusu.

“Kirleten öder” sistemi tıkandı: Fail yoksa kim temizleyecek?

Prof. Spencer, durumun denetimsiz kaldığı sürece daha da kötüye gideceğini belirterek şunları dedi:

Prensipte kirleten öder sistemimiz var. Ama faile ulaşamazsanız, bu sahaları kim temizleyecek? Sorun biraz da burada. Hukuki araçlar kâğıt üzerinde mevcut, ama iş kaynaklara ve sorumlunun tespitine geliyor.

Atık vergisinin (landfill tax) kendisi de artık tartışma konusu. Sheffield Üniversitesi’nden Dr. Paul Brindley, son on yılda bu verginin gelirlerinin düştüğünü ve yasa dışı döküm için büyük bir teşvik yarattığını vurgulayarak şu ifadeleri kullandı:

Çöp depolama vergisi çok yüksek. Bu da insanları vergi dışı, kaçak çözümler aramaya itiyor. Temizlik masrafı, devlete giren vergiden çok daha fazla. Üstelik tespit edilemeyen onca kaçak sahayı da hesaba katmıyoruz. Landfill vergisi, ters tepen ve giderek büyüyen bir çevre felaketine dönüşüyor olabilir.

Çevre Ajansı: Gece gündüz mücadele ediyoruz

Çevre Ajansı ise eleştirilere, “Yasa dışı atık dökümü korkunç bir suç ve çevreyi korumak için gece gündüz çalışıyoruz” açıklamasıyla yanıt verdi. Ajans, soruşturmaların 'çok katmanlı ve karmaşık' olduğunu, suçluların çoğu kez organize suç örgütleriyle bağlantılı olduğunu savundu. Yetkililer, geçen yıl 743 kaçak atık sahasının kapatıldığını, atık suçlarıyla mücadele birimindeki personel sayısının iki katına çıkarılacağını belirtti.

UK Without Incineration Network’ten Shlomo Dowen ise, yerel halkın çoğu zaman bu sahalardan haberdar olduğunu, ancak uyarıları dikkate alınmadığında zamanla pes ettiğini anlatarak şunları söyledi:

Bu yasa dışı atık sahalarını en iyi bilenler civarda yaşayan insanlar. Defalarca belediyeye ve Çevre Ajansı’na haber veriyorlar. Hiçbir şey değişmeyince de artık şikâyet etmeyi bırakıyorlar, çünkü sistemin kendilerini ve çevreyi koruyacağına olan inançlarını yitiriyorlar.