Avrupa’dan yapay zekâya sınır: Son söz insanda olacak

Avrupa Parlamentosu (AP), işyerlerinde yapay zekâ ve otomatik yazılımlarla yapılan ‘algoritmik yönetimin’ özel bir yasayla düzenlenmesini istedi. Algoritmik yönetim, çalışanın performansının, görevlerinin ve çalışma temposunun yazılımlarla izlenmesi ve yönlendirilmesi anlamına geliyor.

AP, 19 Aralık 2025 tarihli kararda Avrupa Komisyonu’ndan bu alana yönelik yeni bir yasal teklif hazırlamasını talep etti. Karar, 451 ‘evet’, 45 ‘hayır’ ve 153 ‘çekimser’ oyla kabul edildi. Metinde, mevcut mevzuatta boşluklar bulunduğu ve AB’de 200 milyondan fazla çalışanın onuru, sağlığı ve özel hayatı için hızlı adım gerektiği vurgulandı.

İnsan denetimi şartı: Kritik kararlar yazılıma bırakılamaz

Parlamentonun öne çıkardığı temel ilke, insan denetimi oldu. Metinde, bir çalışanın kariyerini doğrudan etkileyen süreçlerin bütünüyle yazılımlara devredilemeyeceği belirtildi.

İşe alma, işten çıkarma, sözleşme yenileme ve disiplin yaptırımı gibi kararların her zaman bir insan tarafından verilmesi gerektiği kayda geçirildi. AP ayrıca, algoritmanın verdiği ya da desteklediği kararlara çalışanların itiraz edebilmesini ve ‘insan tarafından yeniden değerlendirme’ talep edebilmesini istedi. Sistem ayrımcılık ya da hak ihlâli üretiyorsa değiştirilmesi veya durdurulması gerektiği ifade edildi.

Duygu takibine ve mesai dışı izlemeye sınırlama önerisi

AP, mahremiyet ve kişisel veri başlığında daha sıkı sınırlar önerdi. Buna göre çalışanların duygusal, psikolojik veya nörolojik durumuna ilişkin verilerin işlenmesine, özel iletişimlerinin izlenmesine ve sendikal örgütlenme ile toplu pazarlık gibi faaliyetlerin takip edilmesine karşı çıkıldı.

Mesai saatleri dışında konum verisi toplanmasının da engellenmesi gerektiği belirtildi.

Şeffaflık ve itiraz hakkı vurgusu

Parlamento, çalışanların hangi verilerin toplandığını, performans değerlendirmesini etkileyen algoritmaların nasıl çalıştığını ve insan denetiminin nasıl sağlandığını önceden bilmesi gerektiğini kaydetti. Metinde, bu sistemlerin görev dağıtımı ve zaman yönetiminde aşırı baskıya dönüşmemesi, fiziksel ve ruhsal sağlığı riske atmaması gerektiği uyarısı da yer aldı.

Raportör Andrzej Buła, oylama sonrası “İnsan merkezli yaklaşım temel olmalı; işverenin ve çalışanın hakları, güvenliği ve onuru titizlikle korunmalı” dedi.

Komisyonun yanıtı için üç ay süre

AP, AB’nin Yapay Zekâ Yasası, GDPR ve dijital platform çalışanlarına yönelik düzenlemelere rağmen, algoritmik yönetimin iş hayatının geneline hızla yayıldığını belirtti. Bu nedenle işyeri bağlamına özel kurallara ihtiyaç olduğu vurgulandı.

Karara göre Avrupa Komisyonu’nun üç ay içinde Parlamento’ya yanıt vermesi, yasal teklif hazırlayıp hazırlamayacağını açıklaması; hazırlamayacaksa gerekçesini bildirmesi gerekiyor.

Merkel’den ‘bir sonraki büyük savaş’ öngörüsü

Eski Başbakan Angela Merkel, geçtiğimiz haftalarda yaptığı bir açıklamada, yapay zekâ ve dijital düzenleme başlığının ABD ile Avrupa arasında yeni bir güç mücadelesine dönüşebileceğini söylemiş ve “Bu, ABD’yle bir sonraki büyük savaş olacak” öngörüsünde bulunmuştu.

Merkel, ABD’nin yapay zekâya yönelik kuralların önünü kesmeye çalışacağını ve Avrupa üzerinde çok sert bir baskı kurulacağını savunmuştu. Algoritmaların nasıl çalıştığının ve kim tarafından yönlendirildiğinin bilinmemesi hâlinde, toplumun bilmesi gereken pek çok şeyin görünmez kılınabileceğini söylemişti.

Donald Trump ise ABD eyaletlerinin yapay zekâ için kendi düzenlemelerini yapmasını engellemeyi hedefleyen bir kararname imzaladı. Bu adım, denetim mekanizmalarının güçlendirilmesi talebine mesafeli bir yaklaşım olarak yorumlanıyor. Trump, yapay zekâda küresel üstünlük yarışında yalnızca bir tek kazanan olacağı kanaatinde.

Merkel de Trump’ın yeni güvenlik stratejisini genel olarak eleştirmiş, buna karşın Avrupalıların ABD ile bağı hiçbir zaman koparmaması gerektiğini savunmuştu.