AB'den şirketlere 'daha fazla insan hakkı ihlali' özgürlüğü!

Avrupa Parlamentosu ile 27 üye ülkeyi temsil eden Konsey’in müzakerecileri, tasarıdaki yükümlülükleri gevşeten bir uzlaşma metni üzerinde anlaştı.

Başlangıçta en az 1.000 çalışanı ve 450 milyon avro ciroyu aşan şirketler için planlanan kurallar, yeni hâliyle yalnızca: 5 binden fazla çalışanı olan ve yıllık cirosu en az 1,5 milyar avro olan şirketler için geçerli olacak.

Bu şirketler, tedarik zincirlerinde insan hakları ihlalleri ve çevreye zarar veren uygulamalara karşı önlem almakla yükümlü olacak. Daha küçük ve orta ölçekli şirketler ise büyük ölçüde kapsam dışında kalacak.

Mağdurlar için dava yolu daralıyor

Metindeki en kritik değişikliklerden biri, şirketlerin sivil hukuki sorumluluğunun metinden çıkarılması oldu.

Bu adım, tedarik zincirinde yaşanan insan hakları ihlallerinin mağdurları açısından önemli bir geri adım olarak görülüyor. Zira mağdurların Avrupa’da şirkete karşı doğrudan tazminat davası açma imkânı büyük ölçüde ortadan kalkıyor.

Yeni taslağa göre kural ihlallerinde; şiirketlere küresel net cirolarının en fazla yüzde 3’üne kadar para cezası verilebilecek ve iklim hedeflerine ulaşmak için bağlayıcı eylem planı hazırlama zorunluluğu getirilmeyecek.

Siyasi dengelerde sağa kayışın yansıması

Tedarik zinciri yasasının yumuşatılması, kasım ortasında Avrupa Parlamentosu’nda alınan tartışmalı karara dayanıyor. Oylamada, CDU/CSU’nun da içinde yer aldığı muhafazakâr grup ile sağ ve aşırı sağ partilerin desteği belirleyici oldu.

Oysa Avrupa Parlamentosu, yasa tasarısının çok daha güçlü ilk hâlini Nisan 2024’te onaylamıştı. Ardından birçok üye ülkeden ve iş dünyasından yoğun itiraz geldi. Almanya Başbakanı Friedrich Merz de mayıs ayında Brüksel’e yaptığı ilk ziyarette, yönergenin tamamen rafa kaldırılmasını istemişti.

Şimdi ortaya çıkan uzlaşma metni, eleştirmenlere göre hem kapsamı daraltıyor hem de şirketlere yönelik yaptırım riskini ciddi biçimde azaltıyor.

Yasa süreci nasıl işleyecek?

Varılan uzlaşma, son söz anlamına gelmiyor. Metnin yürürlüğe girebilmesi için yeniden Avrupa Parlamentosu tarafından ve ayrıca üye devletler tarafından onaylanması gerekiyor.

Bu süreçler tamamlandıktan sonra tedarik zinciri yasası yürürlüğe girecek. Ancak ilk taslağa göre çok daha zayıf, daha dar kapsamlı ve daha sınırlı yaptırımlar içeren bir çerçeveyle hayata geçmiş olacak.