Sarajevo’da ‘insan safarileri’ iddiası: Zengin turistlere cinayet turu soruşturması

Milano Savcılığı, 1990’lı yıllarda organize edildiği öne sürülen bu ‘insan safarilerine’ ilişkin suçlamaları inceliyor. Olası failler arasında Belçikalıların da bulunduğu iddia ediliyor.

Soruşturmanın merkezinde, İtalyan yazar Ezio Gavazzeni’nin yıllardır topladığı tanıklıklar ve anlatımlar var. Gavazzeni, daha 1990’larda özellikle varlıklı İtalyanların, ama bununla sınırlı kalmayıp Alman, Fransız, Belçikalı ve diğer Batılıların da bu ‘turlara’ katıldığına dair söylentiler duyduğunu anlatıyor.

Anlatılanlara göre bu ‘savaş turistleri’, Bosnalı Sırp güçlerinin misafiri olarak Saraybosna’yı kuşatan tepelerde konuşlandırılıyor, aşağıdaki sivillere keskin nişancı tüfekleriyle ateş ediyordu. Her şey, Trieste’den hareket eden ‘av turları’ görüntüsü altında organize ediliyordu. Gavazzeni’nin derlediği ifadelere göre, bir hafta sonu için kişi başı 80–100 bin avro ödeniyor, çocukları hedef almak isteyenlerden daha da yüksek ücret talep edildiği iddia ediliyor.

Yazar, 1992–1996 yılları arasında bu şekilde yaklaşık 200 hafta sonu organizasyonundan söz ediyor. Ancak Balkan savaşlarında zaten yüz binlerce insan yaşamını yitirdiği için, bu ‘insan avları’ sırasında kaç kişinin öldüğünü sonradan ayıklayıp tespit etmek neredeyse imkânsız görülüyor.

“Şimdilik yalnızca söylenti”

Bu son derece ağır iddiaların doğruluğu ise hâlâ netleşmiş değil. Eski Yugoslavya’daki savaş suçlarını soruşturan Uluslararası Ceza Mahkemesi’nin eski yargıçlarından Christine Van den Wyngaert, Belçika kanalı VRT’ye yaptığı açıklamada, Lahey’de yıllarca bu dosyalar üzerinde çalışmasına rağmen bu spesifik iddiayı ilk kez duyduğunu söyledi.

Van den Wyngaert, bunun otomatik olarak ‘doğru olamaz’ anlamına gelmediğini, ancak mevcut bilginin bu aşamada söylenti niteliğinde olduğunu vurguladı. Bu tür iddiaların ancak somut delillerle desteklendiğinde hukuki anlam kazandığını, bu nedenle Milano’daki soruşturmanın sonucunu beklemek gerektiğini ifade etti.

Yugoslavya uzmanı Heleen Touquet de, 1990’lardan bu yana bu tür ‘insan avlarına’ dair farklı tanıklıkların ve ipuçlarının zaman zaman gündeme geldiğini hatırlattı. Touquet, İtalyan basınında yer alan rota, fiyat ve organizasyon ayrıntılarının, geçmişte sanılandan daha fazla bilgiye ulaşıldığını gösterebileceğini söyledi.

Belçikalı şüpheliler için nasıl bir yol izlenebilir?

Gavazzeni, bu ‘Sarajevo safarilerine’ katıldığı iddia edilen kişilerin önemli bir bölümünün hâlâ hayatta olduğunu ileri sürüyor. İddiaların doğrulanması hâlinde, olası Belçikalı faillerin nasıl yargılanabileceği de ayrı bir tartışma başlığı.

Van den Wyngaert’e göre, İtalya’daki soruşturma sırasında Belçikalılar hakkında somut delil ya da ciddi ipucu ortaya çıkarsa, Belçika federal savcılığı kendi soruşturmasını başlatabilir. Belçika böyle bir adım atmak zorunda değil ama hukuken yetkili. Bu durumda davaya bakacak merci, Uluslararası Ceza Mahkemesi değil, Belçika yargısı olur; zira Lahey’deki mahkeme 2002’de kurulduğu için 1990’lardaki suçlara geriye dönük yetkisi bulunmuyor.

Belçika’da olası bir soruşturma açılırsa, bunun ‘cinayet’ başlığı altında yürütülmesi de pek olası görünmüyor. İddia edilen eylemler üzerinden yaklaşık 30 yıl geçtiği için, klasik ceza hukuku bakımından zamanaşımı engeli söz konusu.

Öte yandan şüphelilerin siviller olması nedeniyle doğrudan ‘savaş suçu’ isnadının da hukuken zayıf kalabileceği belirtiliyor. Buna karşılık, bu eylemlerin sistematik ya da yaygın bir saldırının parçası olduğu somut delillerle kanıtlanabilirse, ‘insanlığa karşı suçlar’ çerçevesinde bir soruşturma ihtimalinin tamamen dışlanamayacağı ifade ediliyor. Ancak bu da yüksek ispat eşiği ve karmaşık hukuki standartları olan zor bir yol olarak görülüyor.