Dikkat: Covid hâlâ gripten daha ölümcül

Mevsimsel grip dalgası kapıda, Covid-19 ise şimdiden yeniden yükselişte. Avusturya’da MedUni Wien Klinik Farmakoloji Kliniği’nden Prof. Markus Zeitlinger, son haftalarda Covid’e bağlı ağır solunum yolu enfeksiyonu vakalarının dikkat çekici biçimde arttığını belirtti ve uyarılarda bulundu. Özellikle 60 yaş üstü ve risk grubundakiler için aşı, şüpheli durumda test ve gerekirse hızlı ilaç tedavisi büyük önem taşıyor.

Atık su ve hastane verileri: Covid yine önde

Zeitlinger, 2024 sonbaharına benzer şekilde bu sonbaharda da atık su ölçümlerinde virüs yükünün belirgin biçimde arttığını hatırlatıyor.

Resmî SARI (ağır akut solunum yolu enfeksiyonu) verilerine göre:

    • Ekim ortasındaki 42. haftada hastaneye yatan ağır solunum yolu hastalarının yüzde 31’i Covid-19 nedeniyle yatış aldı.

    • Aynı dönemde grip (influenza) oranı sadece yüzde 0,2, pnömokok enfeksiyonları yüzde 0,9, RSV ise yüzde 0,1 düzeyindeydi.

    • Takip eden haftalarda Covid’in payı kademeli azalsa da hâlâ gripten çok daha yüksek seyrediyor; son tam verili haftada Covid yaklaşık yüzde 19, grip ise yüzde 2,3 paya sahipti.

Zeitlinger’e göre tablo net: Covid-19, toplam ‘hastalık yükü’ açısından influenza’yı açık farkla geride bırakmaya devam ediyor.

Covid’den ölümler, bazı kanserlerle aynı düzeyde

Uzman, 2024 yılında Covid-19’un Avusturya’da gripten daha fazla can aldığını vurguluyor. Aynı zamanda ölüm oranının, meme ya da prostat kanseriyle karşılaştırılabilir bir düzeyde olduğunu hatırlatıyor.

Resmî kayıtlara göre geçen yıl:

    • SARS-CoV-2 enfeksiyonuna bağlı 1.212 ölüm kaydedildi.

    • Meme kanserinden 1.775, prostat kanserinden 1.434 kişi hayatını kaybetti.

    • Gribe (influenza) bağlı ölümlerin sayısı ise 624 olarak kayıtlara geçti.

Zeitlinger, bu rakamların “Covid bitti” düşüncesinin gerçekçi olmadığını gösterdiğini söylüyor.

En büyük risk: İleri yaş ve kronik hastalıklar

Pandeminin ilk dönemlerinden bu yana bilinen bir gerçek var; çocuklar ve gençler Covid-19’u çoğu zaman hafif ya da belirtisiz atlatıyor.

Verilere göre:

    • 50 yaşın altındaki kişilerde vakaların yaklaşık yüzde 80’i hafif seyrediyor.

    • 60 yaşın üzerindekilerde ağır hastalık riski belirgin biçimde artıyor; bu grupta ciddi seyir oranı yüzde 14’e çıkıyor.

    • Daha ileri yaşlarda ise hayatı tehdit eden, yoğun bakım gerektiren ağır tabloların görülme ihtimali yaklaşık yüzde 5’e ulaşıyor.

Bu nedenle hem aşı hem test hem de gerektiğinde ilaç tedavisi önerileri özellikle yaşlılar ve kronik hastalığı olanlar için geçerli.

Aşı ne işe yarıyor? “Enfeksiyonu değil, ağır seyri azaltıyor”

Zeitlinger, Avusturya’daki resmî aşı tavsiyelerine atıf yaparak, Covid-19 rapel (hatırlatma) dozunun şu gruplar için önerildiğini aktarıyor:

    • 12 yaş üstü olup ağır hastalık riskini azaltmak isteyen herkes,

    • Özellikle kronik hastalığı veya ek risk faktörü olanlar,

    • 60 yaş üzerindeki yurttaşlar,

    • Sağlık çalışanları.

Tavsiye edilen uygulama; bu gruplara, sonbaharda tek dozluk hatırlatma aşısı yapılması.

Zeitlinger, aşıların başlangıçta enfeksiyonun bulaşmasını tam olarak engelleyeceğinin düşünüldüğünü ama bunun böyle çıkmadığını hatırlattı. Buna karşılık önemli bir noktanın da altını çizdi ve “Aşı, hastalığın gidişatını pozitife çeviriyor” dedi. Yani enfeksiyonu bütünüyle durdurmasa da ağır seyir ve komplikasyon riskini ciddi biçimde düşürüyor.

Şüphe varsa test: Tedavi için önce tanı şart

Uzmanın bir diğer vurgusu, şüpheli durumda test yaptırmanın önemi. Özellikle yaşlılar ve kronik hastalığı olanlar için şu uyarıyı yapıyor:

Covid-19 belirtileri (örneğin ateş, öksürük, boğaz ağrısı, ani halsizlik) ortaya çıkarsa, aile hekimi üzerinden PCR ya da antijen testi yaptırmak büyük önem taşıyor. Çünkü ilaç tedavisi (nirmatrelvir/ritonavir) sadece tanı konmuş, yani testle doğrulanmış Covid-19 vakalarında verilebiliyor.

Tedavi, teorik olarak semptomların başlamasından sonra beşinci güne kadar başlanabiliyor. Ancak Zeitlinger bunun aslında geç bir eşik olduğunu belirterek “Tedaviye mümkün olduğu kadar erken başlamak lazım” dedi. Bu yüzden, ‘biraz bekleyeyim geçer’ yaklaşımı, risk grubundakiler için tehlikeli olabilir.

Nirmatrelvir/ritonavir kullanılırken böbrek ve karaciğer hastalıkları gibi bazı durumlarda doz ayarı gerekebiliyor, ayrıca kullanılan diğer ilaçlarla etkileşimler dikkate alınmalı. Ancak uzman, ‘gerçek anlamda, yani tedaviyi tamamen imkânsız kılan karşıt durumların nadir olduğunu’ söylüyor.

Erken ilaç tedavisi: Hastane yatışını ve ölümü azaltıyor

Viyana’daki ücretsiz tedavi programından elde edilen veriler, bu ilaç kombinasyonunun etkisini net biçimde ortaya koyuyor.

Bu programa göre nirmatrelvir/ritonavir ile tedavi edilen yüksek riskli hastalarda:

    • Hastaneye yatış oranı, tedavi almayan benzer gruplara kıyasla yaklaşık yarı yarıya azaldı.

    • Ölüm oranlarında da belirgin düşüş görüldü.

Benzer sonuçlar uluslararası çalışmalarda da gözleniyor. Kanadalı araştırmacıların Quebec eyaletinde yaptığı bir çalışmada, Covid-19 tedavisi alan yaklaşık 15 bin kişi, tedavi almayan yaklaşık 300 bin kişiyle karşılaştırıldı.

Bu çalışmada da nirmatrelvir/ritonavir tedavisinin, aşılama durumundan bağımsız olarak:

    • Hastaneye yatma riskini yüzde 74 oranında azalttığı bildirildi.

Zeitlinger, bu bulgular ışığında, özellikle ağır seyir riski yüksek olan gruplar için aşı ve erken ilaç tedavisinin potansiyel faydasının çok büyük olduğuna dikkat çekiyor. Covid-19’un ‘sıradan bir kış virüsü’ gibi görülmemesi gerektiğini, doğru önlemlerle çok sayıda ağır vaka ve ölümü önlemenin hâlâ mümkün olduğunu hatırlatıyor.